Hiểu Theo Hai Hướng
Không đúng, không sai.
Đầu thế kỷ 21, giữa góc phố nhộn nhịp, tiếng loa từ thiện vang vọng khi hai người bạn đang trên đường về nhà.
Đức
Ê, chỗ kia đang có từ thiện kìa. Tao qua góp tí.
Trí
Từ thiện? Haizzz... Lại nữa à?
Đức
Sao mỗi lần tao từ thiện là mày khó chịu thế?
Trí
Vốn dĩ, nếu bản thân không phải loại đại gia hay gì thì từ thiện là việc làm ngu nhất chỉ sau tự sát.
Trí
Và mày không thuộc loại đại gia.
Đức
Mày nói gì cực đoan vậy? Giờ tao đang dư và có người cần thì giúp thôi.
Đức
Vừa giúp người vừa tích đức cho ta.
Trí
Mày đúng là ngu ngốc. Từ thiện là việc làm vô nghĩa. Nghĩ rằng bố thí cho người nghèo sẽ tích đức là một niềm tin lố bịch.
Trí
Kẻ ăn xin đôi khi còn chả đống thuế. Chả đáng để được nhận tiền.
Trí
Mày có bao giờ nghĩ “Tại sao những kẻ không làm gì đó lại được xem là khổ, còn mình có làm nhưng bị xem là sung túc?”
Trí
Và những kẻ từ thiện cũng chả tốt lành gì. Đánh bóng tên tuổi, trốn thuế, tạo hình ảnh đẹp giả tạo.
Đức
Mày đang đánh đồng! Đâu thể lấy vài cá nhân ra áp đặt lên mọi người.
Trí
Chả phải đánh đồng và áp đặt là điều bình thường của xã hội à? Tao chỉ đang sống bình thường.
Đức
Không lẽ... Mày nghĩ nếu không có từ thiện thì mọi người sẽ tốt hơn?
Trí
Hừ. Những kẻ ăn xin là những tội nhân lớn nhất. Đó là số phận mà "Chúa thực tế" đã ban cho.
Trí
Vậy nên mất từ thiện chỉ khiến những kẻ đó sống thật với số phận.
Đức
Tao nghĩ mày không nên bãi bỏ việc làm đạo đức như vậy. Vì họ có hoàn cảnh riêng mà.
Trí
“Bãi bỏ”? “Hoàn cảnh”?
Đức
Ừ. Nhiều người như vậy vì họ không còn lựa chọn nào khác.
Đức
Khuyết tật, bệnh hiểm nghèo khiến họ không thể làm việc để kiếm tiền lo thuốc men nữa chứ đừng nói đống thuế.
Đức
Còn có những người mất nhà do thiên tai hay rạn nứt gia đình. Họ chỉ có thể lang thang, ăn xin và sống nhờ từ thiện.
Trí
Tao còn chưa đề cập đến cái gì khiến nghèo khổ, tao đang nói dựa trên gốc rễ thì đó là vấn đề của chính họ.
Đức
Vậy rốt cuộc từ thiện có vấn đề gì?
Trí
Mất thời gian và tiền bạc.
Trí
Một buổi từ thiện tùy vào nhiều yếu tố mà có thể mất tới vài giờ, thậm chí cả ngày. Còn một năm chỉ có đâu đó hơn 31.500.000 giây.
Trí
Giả sử 12 giờ cho buổi từ thiện thì đã mất hơn 43.000 giây, nó chiếm tận 0,1365% thời gian của cả năm.
Đức
Đó là mày đang nói thời gian của người làm từ thiện. Những người đóng góp đâu mất bao lâu?
Trí
Vậy vì từ thiện mà bỏ ra bao nhiêu tiền trong khi có thể làm việc có ích hơn? Từ thiện vài đồng cũng đã là phí phạm.
Trí
Ví dụ, thay vì từ thiện 5.000đ, hãy thử tích góp cá nhân mỗi tuần với số đó xem.
Trí
52 tuần sẽ có 260.000đ. Và trong thời gian tích góp, không thể tránh khả năng có tuần tích 10.000 hay 20.000đ.
Trí
Tức là có thể lên 500.000 – 1.000.000đ/năm.
Trí
Khoản này nếu đầu tư, gửi tiết kiệm lãi kép kiệm 8%/năm hoặc dùng để khởi sự một hoạt động nhỏ, sẽ sinh lời thực tế, không bị mất trắng như từ thiện.
Đức
Mày quá ích kỷ! Nhiêu đó thì có đáng là bao so với lợi ích tinh thần nó mang lại?
Trí
Có thể nhỏ nếu tính cả năm, nhưng lớn nếu tính thời điểm cụ thể.
Đức
Dù gì thì bãi bỏ từ thiện là không nên. Khi không còn từ thiện, họ có thể sẽ không còn lựa chọn mà phạm tội.
Trí
Tao chả nói bãi bỏ từ thiện bao giờ, đừng nhét chữ.
Trí
Và không còn từ thiện sẽ khiến nhiều người phạm tội? Vốn dĩ luật pháp là quy ước của loài người. Luật sinh ra để giữ, nhưng cũng có thể hiểu là để phá.
Trí
Giờ thử nhìn nhận từ góc độ rộng hơn, là Trái Đất. Mấy cái đó chả phải tội.
Đức
Nhưng xã hội lại không chỉ là tự nhiên. Nó có khái niệm giá trị, đạo đức, nhân quyền,...— Những thứ không tồn tại trong rừng rậm hay hệ sinh thái vi mô.
Trí
Vậy thì nói chuyện kết thúc. Mày muốn làm gì thì làm. Tao muốn nói gì thì nói. Tiếp tục chỉ mang lại sự vô nghĩa.
Đức
Ừ. Tao cũng không muốn nói những thứ bất đồng quan điểm với tao.
Trí
Tao sẽ nói quan điểm của tao lần cuối.
Trí
Tao luôn nhìn nhận mọi thứ ở góc nhìn rộng hơn, không chỉ trong tầm góc nhìn loài người.
Trí
Nhưng nếu là gia đình thì tao sẽ nhìn gần hơn.
Đức
Nghe tiêu chuẩn kép thật.
Trí
Có thể đó là tiêu chuẩn kép, nhưng ai không có tiêu chuẩn kép?
Đức
Thôi. Tao đi từ thiện rồi về đây.
Kết luận cá nhân
Quan điểm của tôi là: Hoà hợp cả hai. Chỉ Đức thì vô dụng. Chỉ Trí thì bất nhân.
Dù hòa hợp hai thứ đối lập sẽ sinh ra mâu thuẫn. Nhưng con người sẽ phải chấp nhận mâu thuẫn, vì nó là một phần của bản chất.
Theo Thánh Thomas Aquinas, tri thức vừa là vật chất vừa phi vật chất.
Thật ra con người cũng vậy. Con người không phải thần thánh hay quái vật, ta tồn tại giữa hai thứ đó.
Cơ thể hữu hình của chúng ta, những nhu cầu sinh học, sự tồn tại vật lý trong thế giới, những hành động cụ thể có thể quan sát được.
Nó cũng có thể bao gồm những khía cạnh thực tế, lý trí tính toán, những mối quan tâm đến lợi ích hữu hình – những điều mà Trí đại diện rõ nét.
Tâm trí, ý thức, tinh thần, tình cảm, các giá trị đạo đức, niềm tin, khả năng tư duy trừu tượng, sự sáng tạo, lòng trắc ẩn, khát vọng tâm linh – những điều mà Đức biểu hiện mạnh mẽ hơn.
Nếu tri thức, có cả hai chiều kích này, thì con người – chủ thể tạo ra, tiếp nhận và mang trong mình tri thức – cũng mang trong mình sự phức hợp tương tự.
Sự thật thì, mâu thuẫn như phép màu vậy. Mọi thứ, dù là vật chất hay phi vật chất đều là phép màu.
Bởi vì, phép màu là cái ngẫu nhiên xảy ra giữa cái tất yếu. Đồng thời, cũng là cái tất yếu xảy ra giữa cái ngẫu nhiên.
Một "mâu thuẫn" có thể được xem là "phép màu" vì nó là điểm giao thoa, nơi những "tất yếu" khác nhau (như những hệ giá trị riêng biệt của Đức và Trí) va chạm và tạo ra một tình huống "ngẫu nhiên" mới, một không gian cho sự suy tư, cho khả năng vượt lên trên những gì đã có.
Mâu thuẫn, hay phép màu sẽ cho ta khoảng nghỉ giữa cuộc sống.
Mâu thuẫn không phải điều cần loại bỏ, mà là điều cần cân bằng. Sự hiện diện của mâu thuẫn chính là cơ hội hình thành nhân cách.
Đó là nơi đức hạnh sinh ra: khi lý trí biết nhường chỗ cho lòng trắc ẩn, và khi lòng trắc ẩn biết lắng nghe lý trí.
Người có đức hạnh sẽ dùng lý trí để chọn hành động đúng trong hoàn cảnh cụ thể, không máy móc theo quy tắc hay theo lợi ích.
Đây là một mô hình cân bằng: Lý trí không bị gạt bỏ – mà trở thành công cụ để phân định điều gì là tốt, đúng trong từng hoàn cảnh cụ thể.
Aristotle gọi đây là phronesis – trí tuệ thực hành. Người có đức hạnh không chỉ biết điều tốt mà còn biết làm điều tốt như thế nào, khi nào, ở mức độ nào.
Đạo đức không máy móc hay duy kết quả – nó được đặt trong đời sống thực, với những mâu thuẫn, lựa chọn khó khăn, và sự phát triển của cá nhân.
Không tách con người thành lý trí vs. cảm xúc – người có đức hạnh là người thống nhất bản thân, cảm xúc và lý trí cùng hướng tới điều thiện.
Không phủ nhận thực dụng, nhưng đặt nó vào giới hạn của nhân cách và mục tiêu sống tốt (eudaimonia) – một đời sống đáng sống, chứ không chỉ có lợi.
Nói cách khác, triết học đức hạnh không "gộp" lý trí và đạo đức, mà nuôi dưỡng một con người trưởng thành, hòa hợp nội tại, biết dùng lý trí để sống có phẩm cách.
Giữa Trí và Đức – nên có một thứ không nghiêng hẳn về ai, mà chính là người học cách hiểu cả hai.
Tôi... Từng nghĩ, và đã từng chọn một trong hai: sống tốt, hoặc sống đúng.
Nhưng rồi nhận ra, cả hai đều khó và đều không đủ.
Có những lúc, lòng trắc ẩn khiến ta yếu mềm trước những quyết định cần dứt khoát. Có những lúc, lý trí làm ta lạnh lùng, dù biết phía trước là một con người đang cần một ánh mắt.
Chúng ta lảo đảo giữa lợi ích và lương tâm. Nguyên tắc và tình cảm. Lý lẽ và cảm nhận.
Vì nếu chỉ có một hướng, thì cuộc đời sẽ sớm hóa phẳng mà chết.
Còn khi có hai hướng đối nghịch, ta buộc phải di chuyển, buộc phải lạc lối.
Dù lạc lối cũng không sao. Vì lạc lối là cách con người tìm thấy điều đúng đắn.
Vậy nên nếu bạn đang mâu thuẫn, đang lạc lối... – có lẽ bạn đang đi đúng hướng.
Giờ thì, cũng đến lúc kết rồi. Tôi sẽ nói vài lời cuối nhé.
Có thể bạn sẽ nghiêng về Trí. Cũng có thể bạn cảm thông với Đức.
Nhưng theo tôi, không cần chọn ai cả.
Đôi khi, chỉ cần ngồi lại, thở chậm, và hiểu rằng: con người – suy cho cùng – không sống để thắng lý lẽ, mà để hiểu nhau.
Con người – như Aristotle từng nói – là sinh vật có tính xã hội.
Đồng thời, không chỉ để hiểu nhau, mà để hiểu mình.
Hiểu Theo Hai Hướng — The End
Download MangaToon APP on App Store and Google Play
