Tâm

---

“Muốn bắt được quỷ thì bản thân phải là quỷ, đây cũng là lý do tại sao địa ngục chỉ toàn là ác quỷ.” Câu nói này từ lâu đã trở thành lời cảnh tỉnh cho những ai dấn thân vào cuộc chiến không khoan nhượng với cái ác. Trong tâm trí tôi, nó không chỉ là một lời nguyền rủa mà còn là tiếng vang của thực tại đầy mâu thuẫn giữa công lý lý tưởng và pháp luật của con người. Tôi tự hỏi: liệu pháp luật, sản phẩm của chính bàn tay con người, có thể hiện thực hóa được công lý một cách toàn diện, hay chỉ là chiếc vỏ bọc cho "quyền lực", là cái dụng cụ để duy trì trật tự mà không thật sự chạm tới bản chất của “đúng – sai”? Cùng với đó, làm thế nào để chúng ta, với tất cả niềm tin vào công lý, có thể chấp nhận được những bất công do chính hệ thống pháp luật tạo ra? Chính trong bối cảnh đó, tôi nhận ra rằng công lý không chỉ đơn giản là những điều khoản pháp lý hay phán quyết của tòa án, mà còn là trách nhiệm của mỗi con người trong việc tự nhận thức, lựa chọn và hành động theo lẽ phải của bản thân.

Tôi luôn tin rằng công lý là giá trị tinh thần vượt lên trên mọi hệ thống quy tắc do con người tạo ra. Công lý không chỉ là “một lời tuyên bố” hay “một lý tưởng” mà là sự thể hiện của những giá trị cốt lõi như lòng nhân ái, sự trung thực và tinh thần trách nhiệm. Khi nhìn vào lịch sử nhân loại, ta có thể thấy rằng những phong trào đấu tranh giành quyền lợi cho con người, như phong trào dân quyền ở Mỹ hay phong trào giải phóng phụ nữ, đều xuất phát từ khát vọng hướng tới một xã hội công bằng, nơi mỗi cá nhân được đối xử với sự tôn trọng và nhân phẩm.

Ví dụ, phong trào dân quyền do Martin Luther King Jr. dẫn dắt đã thể hiện rõ rằng công lý đích thực không chỉ đến từ các chính sách của nhà nước mà còn xuất phát từ lòng nhân ái và tinh thần đoàn kết của toàn xã hội. Trong bài diễn văn “I Have a Dream”, ông đã kêu gọi mọi người không chỉ tin vào pháp luật mà còn tin vào một công lý cao cả hơn – một công lý được nuôi dưỡng bởi tình yêu thương và sự tha thứ. Đây chính là minh chứng cho việc công lý không chỉ là sản phẩm của những quy tắc cứng nhắc mà còn là kết quả của tâm hồn và lương tri của con người.

Trái ngược với khái niệm công lý, pháp luật được tạo ra nhằm duy trì trật tự xã hội và xử lý các hành vi vi phạm. Tôi nhận thức được rằng pháp luật vốn là sự phản ánh của những giá trị, quan điểm và lợi ích của một xã hội cụ thể. Nó được xây dựng dựa trên những nguyên tắc mà những người có quyền lực xác định, nhưng cũng không tránh khỏi những hạn chế do bản chất con người – có tham, sân, si, và nhiều định kiến cá nhân.

Có quá nhiều trường hợp điển hình cho thấy sự thiếu công bằng của hệ thống pháp luật. Ví dụ, trong một số vụ án giết người ở nhiều quốc gia, tội phạm chỉ bị phạt nhẹ hoặc được ân xá sớm, trong khi nạn nhân và gia đình họ phải gánh chịu mất mát không thể nào bù đắp.Vụ án “Nirbhaya” Ấn Độ năm 2012 là minh chứng sống động cho sự bất đồng giữa kỳ vọng của công lý và thực tế của pháp luật. Vào tháng 12 năm 2012, tại New Delhi, một vụ tấn công bạo lực tàn nhẫn đã xảy ra, khiến một phụ nữ trẻ bị hành hung dã man và qua đời. Sự việc này đã làm dấy lên làn sóng phẫn nộ không chỉ trong nước mà còn trên toàn thế giới, với dư luận kêu gọi mức án trừng phạt nặng hơn đối với những kẻ gây ra tội ác. Mặc dù tòa án đã tuyên án tử hình đối với các bị cáo trưởng, nhưng quá trình xét xử kéo dài và những tranh cãi xoay quanh việc xử lý vụ án đã khiến nhiều người băn khoăn về khả năng thực sự của pháp luật trong việc hiện thực hóa công lý. Qua đó, chúng ta càng nhận thấy rằng, dù pháp luật có những quy định nghiêm khắc, thì việc trừng trị cái ác không chỉ dựa vào mức án mà còn phụ thuộc vào cách thức và quá trình áp dụng công lý trong từng trường hợp cụ thể.

Ngoài ra, tôi cũng không thể không nhắc đến việc nhiều hệ thống pháp luật trên thế giới vẫn tồn tại những lỗ hổng, những quy định lỗi thời không phù hợp với bối cảnh xã hội hiện đại. Ở một số quốc gia, sự thiên vị trong xét xử và áp dụng pháp luật đã tạo ra những vụ án oan sai, nơi những người vô tội phải gánh chịu án phạt do sự sai sót của con người. Chính vì vậy, pháp luật dù được xây dựng với mục đích bảo vệ công lý lại không thể hiện hoàn hảo được bản chất của một công lý tuyệt đối.

Trong suy nghĩ của tôi, công lý và pháp luật luôn có mối liên hệ mật thiết nhưng không đồng nhất. Tôi tin rằng pháp luật nên là công cụ hiện thực hóa công lý trong xã hội, tuy nhiên, quá trình đó luôn bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khách quan và chủ quan.

Nhìn nhận lại một số hệ thống tư pháp tiêu biểu trên thế giới, ta nhận thấy rằng ngay cả ở những quốc gia có nền pháp luật phát triển như Mỹ hay Anh, cũng không tránh khỏi những chỉ trích về tính công bằng trong xét xử. Ví dụ, trong vụ án của O.J. Simpson – một trường hợp nổi tiếng ở Mỹ – cho dù sự kiện đã thu hút được sự quan tâm lớn của dư luận, nhưng cho đến nay vẫn còn nhiều tranh cãi về công lý được thực thi qua bản án cuối cùng. Điều này cho thấy rằng ngay cả khi pháp luật được áp dụng trong môi trường hiện đại, công lý theo lẽ phải cũng khó lòng đạt được mức độ đồng nhất như lý tưởng ban đầu.

Tôi cũng nhớ đến những tác phẩm văn học kinh điển như “Macbeth” của Shakespeare, nơi mà sự tham vọng và tàn nhẫn đã đẩy nhân vật vào một quỹ đạo hủy diệt, dù ông ta từng giữ vị thế quyền lực. Hay như trong “Divine Comedy” của Dante Alighieri, hành trình từ địa ngục đến thiên đường của tác giả đã minh họa rõ nét cho mối liên hệ phức tạp giữa hành động của con người và hậu quả – một dạng công lý không thể đo đếm bằng quy tắc pháp luật đơn thuần.

Câu nói “Sống phải tàn nhẫn thì mới tồn tại lâu dài được” là một nhận định mà tôi từng nghiêm túc suy ngẫm. Thật vậy, trong xã hội hiện đại, nơi mà cạnh tranh và xung đột luôn hiện hữu, có những lúc sự tàn nhẫn trở thành công cụ cần thiết để bảo vệ bản thân và người thân. Tuy nhiên, tôi cũng nhận ra rằng sự tàn nhẫn nếu không được kiểm soát sẽ dễ dàng trở thành mầm mống của cái ác.

Một ví dụ minh họa cho điều này là thời kỳ đen tối của chính trị thế kỷ 20, khi các chế độ độc tài như ở Đức Quốc xã hay Liên Xô Stalin sử dụng biện pháp tàn nhẫn để duy trì quyền lực. Dù họ cho rằng đây là “cách để bảo vệ tổ quốc” hay “đảm bảo sự ổn định”, nhưng hậu quả lại là vô số mạng sống bị dập tắt và những tội ác chiến tranh khủng khiếp. Chính vì vậy, theo tôi, nếu chỉ dựa vào sự tàn nhẫn để tồn tại, thì cuối cùng chính xã hội sẽ bị đẩy vào vòng xoáy của bạo lực và bất công.

Cũng như vậy, tôi từng trải qua những khoảnh khắc khi phải đối mặt với sự bất công trong cuộc sống cá nhân từ những quyết định sai lầm của những người có quyền lực đến những thất bại của điều mà tôi tin tưởng. Tôi đã từng tự hỏi: “Liệu có thể tồn tại một xã hội mà trong đó công lý không chỉ là khẩu hiệu mà còn là hiện thực sống của mỗi con người?” Và câu trả lời dường như luôn là “Không."

Tôi hiểu rõ rằng, nếu không có pháp luật, xã hội sẽ rơi vào hỗn loạn, nhưng nếu pháp luật không được điều chỉnh bởi công lý thực sự thì cũng sẽ trở thành “đạo cụ” của quyền lực. Tôi nhận định rằng, để thực sự hướng tới một xã hội công bằng, mỗi cá nhân cần tự mình chịu trách nhiệm về hành động của bản thân. Chúng ta phải học cách nhìn nhận và đánh giá sự công bằng không chỉ qua những văn bản luật, mà còn qua chính lương tâm, cảm nhận và kinh nghiệm sống.

Những vụ án oan sai và những bất công được phơi bày qua các phương tiện truyền thông hiện nay đã cho tôi thấy rằng, dù hệ thống pháp luật có quy củ đến đâu thì vẫn luôn có chỗ cho sự thao túng, sự thiên vị. Trong trường hợp của vụ án “Central Park Five” ở Mỹ, năm thiếu niên da đen đã bị buộc tội và kết án oan do áp lực dư luận và những sai sót trong quá trình điều tra. Đây là một minh chứng sống động cho thấy rằng, công lý theo lẽ phải không phải lúc nào cũng được thể hiện rõ ràng trong các bản án của tòa án.

Tôi cũng đã từng chứng kiến những trường hợp mà những người có quyền lực, do điều kiện kinh tế và xã hội thuận lợi, có thể “lách luật” để tránh được những hình phạt nặng nề. Họ biết cách sử dụng các mối quan hệ, ảnh hưởng của truyền thông hay thậm chí là các thủ đoạn để làm giảm bớt mức án. Điều đó khiến tôi càng thêm nhận ra rằng, nếu để công lý chỉ dựa vào những con số trong quyển sách luật, thì nó sẽ không bao giờ đủ sức đáp ứng những khao khát sống công bằng của con người.

Trên hành trình tìm kiếm công lý, tôi từng tự hỏi mình rằng: “Liệu có nên đặt niềm tin trọn vẹn vào pháp luật hay không?” Và qua những trải nghiệm, những thất vọng cùng cả những khoảnh khắc khi lòng tôi bị dồn nén bởi bất công, tôi nhận ra rằng công lý đích thực không chỉ đến từ những phán quyết của tòa án mà còn từ những hành động và lựa chọn cá nhân.

Qua thời gian, tôi càng hiểu rằng, dù cho pháp luật có thể làm trơn trượt đường biện pháp của những kẻ lẩn tránh trách nhiệm, thì trách nhiệm của mỗi người đối với lẽ phải và nhân phẩm vẫn là điều không thể thay thế. Chính vì vậy, tôi luôn cố gắng sống một cách có đạo đức, biết lắng nghe và đồng cảm với người khác, vì tôi tin rằng công lý không chỉ là của riêng ai mà là của tất cả chúng ta.

Để khẳng định lập luận của mình, tôi đã theo dõi nhiều nghiên cứu và bài báo học thuật từ các trường đại học danh tiếng. Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí “Law and Society Review” chỉ ra rằng, ngay cả trong các hệ thống pháp luật hiện đại, các yếu tố như sự thiên vị của quan tòa, sự can thiệp của chính trị và các mối quan hệ cá nhân đều có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình xét xử và kết quả phán quyết. Nghiên cứu này đã phân tích hơn 200 vụ án hình sự ở Mỹ trong vòng 10 năm qua và cho thấy rằng, các vụ án có yếu tố kinh tế và xã hội đặc thù thường dẫn đến những kết quả không công bằng, đặc biệt là đối với các nhóm người thuộc tầng lớp yếu thế.

Thêm vào đó, các tài liệu lịch sử cũng cho thấy rằng, ngay cả những nền văn minh được xem là “văn minh cao” như La Mã hay Hy Lạp cổ đại, cũng không tránh khỏi những bất công trong hệ thống pháp luật. Người La Mã, dù nổi tiếng với những quy định pháp lý tiên tiến, nhưng thực tế xã hội của họ lại chứa đựng nhiều tầng lớp bất bình đẳng và sự ưu đãi dành cho giới quý tộc. Những nghiên cứu lịch sử của Edward Gibbon và Mary Beard đã cho thấy rằng, dù pháp luật được xây dựng với mục tiêu bảo vệ công lý, thì trong quá trình thực thi, những bất công và sự thiên vị đã luôn tồn tại như một phần không thể tách rời của xã hội.

Trở lại với câu nói mở bài, tôi lại muốn nhấn mạnh: “Muốn bắt được quỷ thì bản thân phải là quỷ.” Câu nói ấy không chỉ là lời cảnh tỉnh, mà còn là lời tự vấn cho mỗi người trong chúng ta, liệu có đủ dũng cảm để đối mặt với cái ác, dù trong xã hội hay ngay trong lòng mình, và liệu chúng ta có sẵn sàng thay đổi bản thân để tạo nên một công lý đích thực hay không?

Pháp luật, với tất cả những hạn chế và thiếu sót của nó, vẫn là một công cụ cần thiết để duy trì trật tự xã hội. Nhưng công lý, theo tôi, không bao giờ chỉ dừng lại ở những quy định trong sách luật. Nó tồn tại trong từng hành động, từng lời nói và từng quyết định của mỗi con người. Để hướng tới một xã hội công bằng, chúng ta không chỉ cần hệ thống pháp luật chặt chẽ mà còn phải biết tự ngẫm, tự kiểm điểm và sẵn sàng thay đổi bản thân theo lẽ phải.

Trên con đường tìm kiếm công lý, tôi nhận ra rằng không có một hệ thống nào hoàn hảo cả, nhưng điều chúng ta có thể làm là luôn giữ vững niềm tin vào giá trị của sự thật, lòng nhân ái và tinh thần trách nhiệm. Mỗi lần đối mặt với bất công, tôi tự nhủ rằng dù pháp luật có thể trễ nải hay bị thao túng, nhưng công lý thực sự vẫn luôn tồn tại trong mỗi chúng ta – trong những hành động nhỏ bé hàng ngày, trong những sự chia sẻ và tha thứ.

Biểu trưng cho công lý công bằng, cân đo đong đếm đúng sai, thiện ác, nặng nhẹ. Không thiên vị, không cảm tính. Ai đúng ai sai đều được phán xét một cách khách quan.

Tượng trưng cho hệ thống luật pháp, những quy tắc, quy định, đạo lý mà con người xây dựng ra để điều chỉnh hành vi trong xã hội. Mọi phán quyết đều phải dựa trên luật, không được xử theo cảm tính hay tư thù.

Biểu trưng cho quyền lực của tòa án. Khi quan tòa gõ búa xuống là phán quyết có hiệu lực, không ai được chống đối. Cây búa là dấu hiệu cuối cùng xác lập sự công nhận của xã hội đối với phán quyết đó.

Vậy nhưng, thử nhìn lại đi, bạn sẽ thấy ba cái biểu tượng đó lố bịch cỡ nào trong hiện thực.

Cây cân:

Ờ thì nghe công bằng đó, nhưng ai là người đặt vật lên cân? Cân làm gì có trí tuệ, nó chỉ biết cân theo cái gì người ta đưa cho nó. Nếu phiên tòa chỉ được bơm đầy bằng bằng chứng giả, lời khai bị ép, thông tin thiếu sót, hoặc thậm chí tiền bạc và quyền lực, thì cái cân đó cũng chỉ biết “cân cho đủ kịch bản”, chứ không hề công bằng.

Cuốn sách luật:

Đã là sách thì có người viết, mà người viết là con người, mà con người thì luôn có tham vọng, sợ hãi, tính toán. Cái sách đó rốt cuộc cũng chỉ phản ánh ý chí và lợi ích của những kẻ có khả năng soạn ra nó, chứ đâu phải lẽ phải tuyệt đối.

Cây búa:

Bạn thử nghĩ xem, cái búa gõ xuống đâu phải là sự thật, mà chỉ là kết thúc của một vở kịch. Búa gõ xuống, là phán quyết xong, đúng sai gì cũng xong, dẫu cho có oan ức, uất nghẹn, thì nó cũng đã thành án. Lỡ có sai thì... “thôi ráng chịu”, hoặc “chờ đơn xin minh oan” mà ai biết chờ tới khi nào.

Cái bộ ba cân - sách - búa đó nhìn thì oai, mà thật ra thì...Nó chỉ tượng trưng cho hình thức công lý, chứ không đảm bảo là bản chất công lý.

Nếu những người cầm cân, cầm búa, đọc sách không có tâm, không có lương tri, thì ba thứ đó cũng chỉ là đạo cụ sân khấu, không hơn không kém.

Cũng vì vậy nên mới có câu "Công lý ở đâu? Công lý chỉ nằm trong sách, còn ngoài đời thì tuỳ vào ai đang cầm cái búa!"

Như vậy, tôi kết luận rằng:

Công lý là giá trị nội tại của con người, không phụ thuộc hoàn toàn vào pháp luật.

Pháp luật là phương tiện để hiện thực hóa công lý, nhưng nó luôn bị ảnh hưởng bởi những yếu tố khách quan và chủ quan.

Để hướng tới một xã hội công bằng, mỗi cá nhân cần tự chịu trách nhiệm về hành động của mình, không chỉ dựa vào những quy định của luật pháp mà còn dựa vào lương tâm, sự thấu hiểu và tình yêu thương.

Và cuối cùng, tôi muốn nhấn mạnh rằng, dù có bao nhiêu “quỷ” trong xã hội, nếu mỗi người chúng ta biết can đảm đối mặt, biết dẫu mình có khi phải “làm quỷ” để bắt quỷ, thì một ngày nào đó, công lý thực sự sẽ được hiện thực hóa không chỉ trên giấy tờ mà còn trong trái tim mỗi người.

---