Vào khoảng hơn 400 triệu năm trước, Trái Đất bước vào một kỷ nguyên đặc biệt của đại Cổ Sinh – kỷ Devon, một thời kỳ thường được mệnh danh là “Thời đại của Cá”. Đây không chỉ là thời điểm chứng kiến sự bùng nổ của các loài cá cổ đại, mà còn là cột mốc vàng son trong lịch sử tiến hóa, nơi sự sống lần đầu tiên rời khỏi đại dương để bước chân lên đất liền. Thế giới lúc đó khác xa với những gì chúng ta biết ngày nay. Các lục địa đang từ từ hợp nhất, những chuỗi va chạm kiến tạo địa tầng liên tục xảy ra giữa các siêu lục địa như Gondwana và Laurussia. Khí hậu ấm áp, gần như không có băng hà, tạo nên một hành tinh phì nhiêu và lý tưởng cho sự sống sinh sôi mạnh mẽ cả dưới biển lẫn trên cạn. Hệ sinh thái biển, đặc biệt là các rạn san hô khổng lồ, trở thành nơi trú ngụ và săn mồi của hàng ngàn loài sinh vật cổ đại. Trong lòng đại dương rộng lớn, các loài cá phát triển vượt bậc về cả số lượng lẫn hình dạng. Loài cá bọc giáp (placodermi) nổi bật như những chiến binh khổng lồ thời tiền sử, mang trên mình lớp giáp dày như áo giáp sắt, với kẻ thống trị là Dunkleosteus – một con cá có thể dài đến hơn 10 mét, với bộ hàm mạnh đến mức có thể nghiền nát cả vỏ của sinh vật khác chỉ bằng một cú đớp. Bên cạnh đó là các loài cá sụn – tổ tiên của cá mập hiện đại, bắt đầu xuất hiện và săn mồi với tốc độ và giác quan nhạy bén. Nhưng điều vĩ đại hơn cả trong kỷ Devon không nằm ở dưới đáy biển mà chính là ở bờ biển – nơi các sinh vật bắt đầu thực hiện một bước tiến vĩ đại: lên bờ.
Ban đầu, đất liền chỉ là một vùng lãnh địa hoang vu, nơi phủ đầy bởi rêu và địa y, những sinh vật nhỏ bé nhất trong hệ thực vật. Nhưng khi bước vào kỷ Devon, thực vật có mạch bắt đầu xuất hiện. Những cây dương xỉ cổ, lycophyte và tổ tiên của hạt trần mọc lên cao hơn, có rễ ăn sâu và lá to hơn, cho phép chúng hấp thụ ánh sáng hiệu quả và giữ nước tốt hơn. Từng cánh rừng nguyên thủy bắt đầu hình thành, trải dài khắp các vùng đất thấp ẩm ướt. Rễ cây cắm sâu vào lòng đất không chỉ giữ đất mà còn tác động đến quá trình phong hóa đá, góp phần tạo ra đất phì nhiêu và giải phóng các dưỡng chất. Chính những khu rừng nguyên thủy này đã tạo điều kiện cho không khí Trái Đất trở nên giàu oxy hơn, thúc đẩy quá trình tiến hóa sinh vật trên cạn.
Không lâu sau đó, các loài động vật chân khớp như bọ cạp biển, côn trùng cổ đại bắt đầu bò lên mặt đất để tìm kiếm nguồn thức ăn mới hoặc tránh kẻ săn mồi. Nhưng cột mốc vĩ đại nhất là sự xuất hiện của những loài cá có thể bò lên bờ – các loài trung gian giữa cá và lưỡng cư, như Tiktaalik, Acanthostega hay Ichthyostega. Những sinh vật này có vây giống chi, phổi sơ khai và cấu trúc xương hỗ trợ việc trườn bò trên bùn đất ven bờ. Chúng đại diện cho sự khởi đầu của toàn bộ nhóm động vật bốn chân sau này – từ ếch, thằn lằn, khủng long cho đến cả loài người. Đó là một bước nhảy tiến hóa không thể đảo ngược, là lúc sự sống thực sự bước ra khỏi biển khơi và chiếm lĩnh hành tinh.
Tuy nhiên, không phải mọi điều trong kỷ Devon đều là sự mở đầu. Ở phần cuối của kỷ nguyên này, Trái Đất đối mặt với một trong những chuỗi tuyệt chủng lớn nhất lịch sử. Nhiều nhà khoa học cho rằng có đến bốn đợt tuyệt chủng nhỏ nối tiếp nhau trong suốt giai đoạn cuối Devon, kéo dài hàng triệu năm. Hàng loạt loài cá bọc giáp, san hô cổ đại, sinh vật đáy biển và nhiều loài sinh vật biển khác biến mất hoàn toàn. Những nguyên nhân được giả định có thể bao gồm sự thiếu oxy trong các tầng nước sâu (gọi là hiện tượng anoxia), thay đổi mực nước biển, hoạt động núi lửa mạnh hoặc sự phát triển rừng rậm trên cạn khiến bùn khoáng trôi ra biển làm xáo trộn hệ sinh thái. Dù chưa rõ nguyên nhân chính xác, nhưng hệ quả là rõ ràng: đại dương không còn như trước, các rạn san hô cổ đại sụp đổ, và hệ sinh thái biển bước sang một kỷ nguyên hoàn toàn mới.
Dẫu vậy, kỷ Devon đã để lại di sản khổng lồ cho hành tinh này. Đó là kỷ nguyên đã cho phép động vật có xương sống vươn ra đất liền, là nơi cây cối tạo ra nền tảng đầu tiên cho rừng rậm, là lúc sự sống bắt đầu thiết lập một chuỗi thức ăn ổn định và đa dạng cả ở cạn lẫn biển. Những cá thể biết bò, biết thở không khí, biết thích nghi đã trở thành tổ tiên của hàng loạt sinh vật sau này, trong đó có cả con người. Devon không chỉ là kỷ của cá, mà còn là nơi viết nên chương đầu tiên cho cuộc chinh phục đất liền – một trong những câu chuyện vĩ đại nhất trong lịch sử sự sống trên Trái Đất.
Viết cái này cực lắm nên đừng lỡ đọc chùa nha mấy bạn