chap 3

ngày hôm sau

tua 1 chút

bên trong

phòng thư viện

Sherlock Holmes (/ˈʃɜːlɒk ˈhoʊmz/) là một nhân vật thám tử tư hư cấu, do nhà văn người Anh Arthur Conan Doyle sáng tạo nên. Tự coi mình là "thám tử tư vấn" trong các câu chuyện, Holmes nổi danh với khả năng quan sát, diễn dịch, khoa học pháp y điêu luyện và suy luận logic tuyệt vời, những yếu tố mà anh áp dụng khi điều tra các vụ án của nhiều dạng khách hàng, bao gồm cả Scotland Yard.

Xuất hiện lần đầu trong tác phẩm Cuộc điều tra màu đỏ năm 1887, nhân vật này dần trở nên nổi tiếng với loạt truyện ngắn đầu tiên trên The Strand Magazine, bắt đầu bằng "Vụ tai tiếng xứ Bohemia" năm 1891. Kể từ đó, những câu chuyện mới lần lượt ra đời cho đến năm 1927. Tổng cộng đã có 4 tiểu thuyết, 56 truyện ngắn và 2 truyện cực ngắn được xuất bản. Các câu chuyện hầu hết lấy bối cảnh vào giữa những năm 1880 và 1914, chỉ trừ một số diễn ra ở thời đại Victoria hoặc Edward. Chúng đa phần được thuật lại qua lời của bác sĩ John H. Watson, một cây viết tiểu sử và là người bạn thân của Holmes. Watson thường song hành cùng Holmes trong các cuộc điều tra và cũng thường chia sẻ với Holmes căn hộ số 221B, phố Baker, Luân Đôn, nơi khởi nguồn của nhiều chuyến phiêu lưu.

Mặc dù không phải là nhân vật thám tử hư cấu đầu tiên, Sherlock Holmes vẫn được xem là nhân vật nổi tiếng nhất.[1] Đến những năm 1990, đã có hơn 25.000 tác phẩm chuyển thể sân khấu, phim, chương trình truyền hình và ấn phẩm có tên vị thám tử này.[2] Sách kỷ lục Guinness liệt kê Holmes là nhân vật văn học được khắc họa nhiều nhất trong lịch sử điện ảnh và truyền hình.[3] Sự phổ biến và danh tiếng của Holmes khiến nhiều người tưởng rằng anh là một nhân vật có thật chứ không phải hư cấu.[4][5] Đây cũng là tiền đề cho sự thành lập của nhiều nhóm văn học hay hội mộ điệu. Những độc giả say mê các câu chuyện về Holmes chính là những người tạo ra thông lệ hiện đại cho khái niệm cộng đồng người hâm mộ.[6] Holmes với những chuyến hành trình của anh đã có ảnh hưởng sâu sắc và lâu dài đến nền văn học bí ẩn cũng như văn hóa đại chúng nói chung, khi những tác phẩm gốc của Conan Doyle hay hàng ngàn câu chuyện được viết bởi các tác giả khác, được chuyển thể thành kịch sân khấu, truyền thanh, truyền hình, phim ảnh, trò chơi điện tử cùng nhiều loại hình truyền thông khác, trong suốt hơn một trăm năm

Truyện ngắn "Cung đàn sau cuối" khẳng định Holmes sinh năm 1854 khi miêu tả anh ở tuổi 60 với bối cảnh tháng 8 năm 1914.[18] Cha mẹ của Holmes không được nhắc tới mặc dù anh từng nói rằng "tổ tiên" của mình là "những điền chủ nông thôn". Trong "Người thông ngôn Hy Lạp", Holmes cho biết bà của mình là em gái họa sĩ người Pháp Vernet mà không nói rõ đó là Claude Joseph, Carle hay Horace Vernet. Holmes có một người anh trai là Mycroft, hơn anh 7 tuổi và là một quan chức chính phủ. Mycroft giữ một vị trí công vụ đặc biệt như một dạng cơ sở dữ liệu sống liên quan tới tất cả khía cạnh trong các quyết sách của nhà nước. Holmes mô tả Mycroft là người thông minh hơn trong hai anh em nhưng lưu ý rằng Mycroft không quan tâm đến việc điều tra thực địa và thích dành thời gian ở Câu lạc bộ Diogenes.[19][20]

Holmes nói rằng lần đầu tiên anh bắt đầu phát triển các phương pháp suy luận là khi đang còn học đại học; những vụ án đầu đời mà anh theo đuổi trong vai trò một thám tử nghiệp dư cũng đến từ các sinh viên cùng trường.[21] Holmes quyết định chọn thám tử làm một nghề chuyên nghiệp sau lần gặp gỡ cha của một người bạn.[22]

Khó khăn tài chính khiến Holmes và bác sĩ Watson phải cùng nhau chia sẻ căn hộ tầng trên số 221B, phố Baker, London,[23] thuê của bà Hudson.[24] Holmes làm thám tử trong 23 năm với 17 năm được Watson hỗ trợ.[25] Hầu hết các câu chuyện đều là kiểu truyện khung, được viết theo quan điểm của Watson và là bản tóm tắt những vụ án thú vị nhất của vị thám tử. Holmes thường gọi các hồ sơ vụ án mà Watson viết là giật gân và theo chủ nghĩa dân túy, cho thấy rằng chúng không báo cáo chính xác sự khách quan và tính "khoa học" trong công việc của anh

Việc điều tra là, hay lẽ ra phải là, một môn khoa học chính xác, và phải được phản ánh với cùng một cung cách thản nhiên và vô cảm như thế. Anh lại muốn nó [Cuộc điều tra màu đỏ] nhuốm màu sắc chủ nghĩa lãng mạn, hiệu ứng tạo ra chẳng khác gì khi anh nhào nặn một chuyện tình hay chuyện bỏ nhà theo trai thành tiên đề thứ năm của Euclid. Một số tình tiết thực lẽ ra nên loại bỏ, hoặc chí ít khi đề cập tới cũng phải để ý sao cho nó có cảm giác tương xứng. Điểm duy nhất đáng nói trong vụ đó là quá trình suy luận mang tính phân tích cặn kẽ từ nguyên nhân đến kết quả mà nhờ đó tôi đã phá án thành công.[Dù vậy, tình bạn với Watson là mối quan hệ quan trọng nhất của Holmes. Khi Watson bị trúng đạn, mặc dù vết thương có vẻ "khá hời hợt", vị bác sĩ cũng vẫn phải cảm động trước phản ứng của bạn mình: Nó đáng giá một vết thương, thậm chí là nhiều vết thương, để biết được tận cùng lòng trung thành và tình yêu ẩn sau lớp mặt nạ lạnh lùng đó. Trong một giây lát, đôi mắt trong veo, rắn rỏi chợt mờ đi và đôi môi cương nghị thì đang run bần bật. Lần đầu tiên tôi được thấy một trái tim đi kèm một trí óc thật vĩ đại. Phát hiện này bù đắp đầy đủ tất cả những năm tháng cộng tác khiêm tốn và bất vụ lợi của tôi.

Khách hàng của Holmes rất đa dạng, từ các quốc vương hay chính phủ quyền lực nhất châu Âu, quý tộc, nhà công nghiệp giàu có cho đến những người làm nghề cầm đồ và các phó mẫu nghèo khó. Trong những câu chuyện đầu tiên, dù chỉ mới được vài người trong giới biết đến nhưng Holmes đã sớm cộng tác với Scotland Yard. Hồ sơ của Holmes ngày một dày hơn khi anh tiếp tục công việc và Watson thì cho xuất bản các câu chuyện của mình. Holmes nhanh chóng trở nên nổi tiếng trong vai trò một thám tử. Rất nhiều khách hàng tìm tới sự giúp đỡ của Holmes thay vì (hoặc ngoài) cảnh sát.[28] Watson viết, vào năm 1895, Holmes đã có "một lượng lớn việc làm".[29] Cảnh sát ngoài khu vực London cũng luôn yêu cầu Holmes giúp sức mỗi khi anh ở gần họ.[30] Thủ tướng[31] và vua Bohemia[32] đã đích thân đến thăm số 221B, phố Baker để nhờ Holmes hỗ trợ; tổng thống Pháp tặng anh Huân chương Bắc đẩu bội tinh vì bắt được một tên sát thủ;[33] vua Scandinavia là khách hàng của Holmes;[34] và Holmes cũng từng cứu viện Vatican ít nhất hai lần.[35] Vị thám tử từng làm thay chính phủ Anh trong các vấn đề an ninh quốc gia nhiều lần,[36] và từ chối phong tước hiệp sĩ "cho các dịch vụ mà có lẽ một ngày nào đó sẽ được mô tả".[37] Holmes không tích cực tìm kiếm danh vọng, thường xuyên bằng lòng để cho các cảnh sát giành hết công lao của mình.[38]

Tập truyện Sherlock Holmes đầu tiên được xuất bản từ năm 1887 đến năm 1893. Conan Doyle đã để Holmes chết trong trận chiến sau chót với bậc thầy tội phạm Giáo sư James Moriarty[39] trong "Vụ án cuối cùng" (xuất bản năm 1893, nhưng lấy bối cảnh năm 1891) vì ông cảm thấy rằng "tôi không nên dồn quá nhiều năng lượng văn học cho chỉ một kênh duy nhất."[40] Thế nhưng, phản ứng của công chúng đã khiến Doyle vô cùng ngạc nhiên. Những độc giả đau khổ liên tục gửi những lá thư sầu thảm cho The Strand Magazine, tạp chí này thì chịu một đòn khủng khiếp khi bị 20.000 người khiếu nại bằng việc hủy đăng ký.[41] Bản thân Conan Doyle cũng nhận được vô vàn thư phản đối, một phụ nữ thậm chí còn bắt đầu bức thư của mình bằng câu "Đồ súc vật".[41] Có giai thoại kể rằng khi nghe tin Holmes qua đời, người dân London đã tiếc thương tới mức đeo băng đen để tang cho anh. Không có nguồn tin đương thời nào kiểm chứng giai thoại trên, tài liệu tham khảo sớm nhất liên quan tới các sự kiện tương tự phải đến năm 1949 mới được biết đến.[42] Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng những phản ứng được ghi lại của công chúng dành cho cái chết của Holmes không giống với bất kỳ phản ứng nào trước đây với các sự kiện hư cấu.

Conan Doyle viết Con chó của dòng họ Baskerville (đăng nhiều kỳ vào năm 1901–02, với bối cảnh ngầm hiểu là trước khi Holmes qua đời) sau tám năm phải chống chọi với áp lực dư luận. Năm 1903, ông viết "Ngôi nhà trống không" lấy bối cảnh năm 1894. Holmes xuất hiện trở lại, giải thích cho Watson trong sự sửng sốt rằng mình đã giả chết để đánh lừa kẻ thù.[43] Sau "Ngôi nhà trống không", Conan Doyle vẫn thường xuyên viết tiếp các tác phẩm Sherlock Holmes cho đến năm 1927.

Những người hâm mộ Holmes gọi khoảng thời gian từ năm 1891 đến năm 1894, giữa lần biến mất sau cái chết trong "Vụ án cuối cùng" và lần tái xuất trong "Ngôi nhà trống không", của anh là Điểm gián đoạn vĩ đại.[44] Lần đầu tiên thuật ngữ này được sử dụng là vào năm 1946.

Trong Cung đàn sau cuối, người đọc được biết rằng Holmes đã nghỉ hưu tại một trang trại nhỏ ở Sussex Downs và lấy nghề nuôi ong làm nghề chính của mình.[46] Thời điểm Holmes rời bỏ nghề thám tử không được xác định chính xác nhưng có thể phỏng đoán là khoảng năm 1904 trở về trước (vì nó được nhắc lại trong "Vết máu thứ hai", xuất bản lần đầu năm 1904).[47] "Vết máu thứ hai" kể về lần cuối Holmes và Watson hợp tác với nhau ngay trước khi về hưu để hỗ trợ một nỗ lực quốc phòng của Anh Quốc. "Bờm sư tử" là chuyến phiêu lưu duy nhất diễn ra trong thời gian Holmes đã giải nghệ

Watson mô tả Holmes là người theo "chủ nghĩa phóng túng" trong thói quen và lối sống.[49] Anh nói rằng Holmes yêu sự sạch sẽ cá nhân "như một con mèo"[50] đồng thời là một kẻ lập dị, không quan tâm tới tiêu chuẩn hiện đại về sự ngăn nắp hay trật tự. Watson mô tả: Về thói quen sinh hoạt thì anh thuộc hàng lộn xộn nhất trần đời đến nỗi người trọ chung nhà cũng phải phát bực. [Anh ta] để những điếu xì gà của mình trong chiếc thùng đựng than đá, thuốc lá sợi thì nhét trong lòng một chiếc dép Ba Tư, lại còn dùng dao nhíp găm thư từ chưa hồi âm lên mặt lò sưởi bằng gỗ sồi.... Anh rất sợ phải hủy tư liệu... Thế là hết tháng này sang tháng khác, đống giấy tờ của anh cứ tích tụ lại đến nỗi góc phòng nào cũng chất hàng mớ bản ghi chép mà tuyệt đối không được đốt, cũng không được phép cất đi ngoài ý muốn của chủ nhân

Ở trạng thái bình thường, Holmes có thể trông rất thản nhiên và lạnh lùng nhưng một khi đã lao vào điều tra, anh lại vô cùng hoạt bát và dễ bị kích động. Holmes có khiếu tự đánh bóng tài năng của bản thân, anh thường giấu kín các phương pháp và bằng chứng cho đến phút cuối cùng để gây ấn tượng cho những người chứng kiến.[52] Bạn đồng hành của Holmes bỏ qua việc anh sẵn sàng bẻ cong sự thật (hoặc vi phạm pháp luật) thay mặt khách hàng, thậm chí là lừa dối cảnh sát, che giấu bằng chứng, đột nhập gia cư khi cảm thấy điều đó là chính đáng về mặt đạo đức.[53] Ngoại trừ Watson, Holmes né tránh mọi mối quan hệ bạn bè thông thường. Trong "Con tàu Gloria Scott", Holmes nói với Watson rằng trong suốt hai năm đại học, anh chỉ kết bạn với mỗi một người: "Tôi không phải là người hay giao du kết bạn, Watson ạ... tôi ít giao thiệp với bạn bè đồng khóa lắm."

Sherlock Holmes thường nhịn đói trong những thời điểm phải hoạt động trí óc căng thẳng, anh tin rằng "các năng lực của cơ thể sẽ trở nên nhạy bén hơn nếu ta bỏ đói chúng."[55][56] Đôi khi Holmes thư giãn với âm nhạc bằng cách chơi vĩ cầm[57] hoặc thưởng thức các nhạc phẩm của Wagner[58] và Pablo de Sarasate.[59]

Holmes thỉnh thoảng sử dụng các loại chất gây nghiện, nhất là khi không được tiếp nhận những vụ án kì thú.[60] Holmes thường tiêm morphin hoặc cocain với dung dịch 7% và cả hai loại ma túy trên đều hợp pháp ở Anh vào đầu thế kỷ 19.[61][62][62] Là một bác sĩ, Watson kịch liệt phản đối thói quen của bạn mình, mô tả đó là tật xấu duy nhất của Holmes và lo ngại về ảnh hưởng của nó tới tới sức khỏe tâm thần cũng như trí tuệ của anh.[63][64] Trong "Hậu vệ cánh mất tích", Watson nói rằng mặc dù đã "cai nghiện" cho Holmes, anh vẫn là một con nghiện với thói quen độc hại "chưa chết hẳn mà chỉ đang ngủ im mà thôi".Watson và Holmes đều dùng thuốc lá sợi, thuốc lá điếu, xì gà và thuốc lá tẩu. Mặc dù trong các tập biên niên sử của mình, Watson không coi việc hút thuốc của Holmes là một tật xấu nhưng trong vai trò một bác sĩ, anh đã thực sự chỉ trích Holmes vì tạo ra một "bầu không khí độc hại" trong căn hộ của hai người.

Holmes tính phí khách hàng và yêu cầu phần thưởng bất kỳ cho mỗi giải pháp mà mình đưa ra, chẳng hạn như trong "Dải băng lốm đốm", "Hội tóc hung", "Chiếc mũ miện dát đá beryl". Vị thám tử từng tuyên bố rằng "Thù lao của tôi được định giá cố định. Tôi không bao giờ thay đổi trừ khi đặc biệt miễn phí cho vài thân chủ." Holmes đưa ra khẳng định trên trong bối cảnh một khách hàng đang đề nghị trả công gấp đôi cho anh, cũng có nghĩa là các thân chủ giàu có sẵn sàng móc hầu bao chi cho Holmes nhiều hơn mức tiêu chuẩn mà anh đề ra.[68] Trong "Câu chuyện ký túc xá", Holmes kiếm được tận 6.000 bảng Anh[69] (vào thời điểm mà chi phí hằng năm của mỗi chuyên gia trẻ mới nổi thường chỉ là 500 bảng Anh).[70] Tuy nhiên, Watson lưu ý rằng Holmes sẽ thẳng thừng từ chối ngay cả những người giàu có và quyền lực nhất nếu vấn đề của họ không làm anh hứng thú.[Như trong bức thư Conan Doyle gửi cho Joseph Bell, "Holmes vô tình như một cái máy tính của Babbage và cả hai có khả năng yêu đương như nhau".[72] Holmes nói về bản thân rằng anh "không phải là một người hết lòng ngưỡng mộ phụ nữ"[73] và anh khám phá được rằng "động cơ của phụ nữ rất khó dò xét... Làm sao xây dựng trên vùng cát lún như vậy cơ chứ?... Hành động nhỏ nhặt nhất của họ cũng có thể hàm chứa đầy ý nghĩa[74].... Trong Dấu bộ tứ, Holmes nói, "Không bao giờ có thể tin cậy hoàn toàn vào phụ nữ, kể cả những người khá khẩm nhất", một cảm giác mà Watson gọi là "nhận định cay nghiệt".[75] Trong "Bờm sư tử", Holmes viết, "Tôi hiếm khi bị phụ nữ thu hút, vì luôn để não bộ điều khiển trái tim".[76] Trong đoạn kết của Dấu bộ tứ, Holmes nói rằng "tình yêu là chuyện cảm xúc, và bất cứ thứ gì có tính chất cảm xúc đều đối nghịch với lí trí lạnh lùng, chính xác mà tôi coi trọng hơn mọi thứ. Tôi đây sẽ không bao giờ lấy vợ, để khỏi có thiên kiến trong óc suy xét của mình.”[77] Cuối cùng, anh chia sẻ thẳng thắn rằng "Tôi chưa bao giờ yêu".

Nhưng dù khẳng định Holmes có một "niềm ác cảm với phụ nữ",[79] Watson cũng lưu ý rằng Holmes có "một cách riêng để thu hút cảm tình [từ phái đẹp]".[80] Watson nhấn mạnh về việc người quản gia của họ, bà Hudson, thích Holmes vì "sự dịu dàng và lịch sự trong cách anh cư xử với phái yếu. Anh không thích và không tin tưởng vào giới tính ấy, nhưng vẫn luôn tỏ ra mình là một đối thủ hào hiệp".[81] Tuy nhiên, trong "Charles Augustus Milverton", Holmes đã đính hôn với một người phụ nữ để lấy được thông tin vụ án rồi ruồng bỏ cô nàng ngay khi anh có được thứ mình cầnIrene Adler là một nữ ca sĩ kiêm diễn viên opera đã giải nghệ người Mỹ, góp mặt trong "Vụ tai tiếng xứ Bohemia". Dù chỉ xuất hiện duy nhất một lần nhưng cô là một trong những người hiếm hoi đã thắng Holmes trong một cuộc đấu trí tay đôi và cũng là người phụ nữ duy nhất. Vì lí do này mà Adler là chủ đề thường xuyên trong các tác phẩm mô phỏng.[83] Phần đầu câu chuyện giới thiệu sự tôn trọng đáng kể mà Holmes dành cho Irene Adler: Đối với Sherlock Holmes, cô ta luôn là Người phụ nữ ấy. Tôi hiếm khi thấy anh nhắc đến cô ta bằng bất kì tên gọi nào khác. Trong mắt anh, cô ta nổi bật và làm lu mờ tất cả những người phụ nữ khác. Không phải anh có bất kỳ cảm xúc nào na ná tình yêu đối với Irene Adler.... Vậy mà với anh chỉ có một người phụ nữ, đó là người phụ nữ mang nhũ danh Irene Adler, trong ký ức mơ hồ, lãng đãng.

Năm năm trước các sự kiện trong "Vụ tai tiếng xứ Bohemia", Adler đã từng có một mối quan hệ ngắn ngủi với thái tử Bohemia Wilhelm von Ormstein. Khi câu chuyện mở ra, thái tử đã đính hôn với người khác. Lo sợ rằng cuộc hôn nhân sẽ tan tành nếu gia đình hôn thê biết về quá khứ không đứng đắn của mình, Ormstein đành phải thuê Holmes lấy lại một bức ảnh chụp chung với Adler. Irene Adler đã tước đi cơ hội thành công của Holmes trước khi anh kịp làm nên chuyện. Holmes lưu giữ những kỷ niệm với Adler trong bức ảnh chụp mà anh nhận được như một phần thưởng từ phi vụ.Ngay khi gặp Holmes trong câu chuyện đầu tiên, Cuộc điều tra màu đỏ (thường được giả định diễn ra vào năm 1881, mặc dù không rõ ngày tháng chính xác), Watson đã đưa ra những đánh giá về phạm vi trình độ của Sherlock Holmes: Kiến thức văn học − Không. Kiến thức triết học − Không. Kiến thức thiên văn học − Không. Kiến thức chính trị − Yếu. Kiến thức thực vật học − Không đều. Rất giỏi về các loại cà độc dược, thuốc phiện, và các loài có chất độc nói chung. Không biết gì về trồng trọt. Kiến thức địa chất học − Thực tế, nhưng hạn hẹp. Chỉ nhìn qua là phân biệt được ngay các loại đất. Sau những chuyến tản bộ đã cho tôi xem những vết đất bẩn trên quần anh ta, và qua màu sắc cùng độ sệt của các vết này cho biết loại đất nào thuộc khu vực nào của Luân Đôn. Kiến thức hóa học − Uyên thâm. Kiến thức giải phẫu học − Chính xác, nhưng không hệ thống. Kiến thức về chuyện giật gân − Mênh mông. Dường như biết đến từng chi tiết mọi chuyện kinh hoàng đã xảy ra trong thế kỉ này. Chơi vĩ cầm rất hay. Là một tay kiếm, quyền Anh và côn lão luyện. Am hiểu thực tế về luật pháp Anh Quốc.

Trong Cuộc điều tra màu đỏ, Holmes tuyên bố là mình không biết Trái Đất quay quanh Mặt Trời vì thông tin đó không liên quan đến công việc của anh. Sau khi nghe được chân lý này từ Watson, Holmes nói về việc anh phải ngay lập tức cố gắng quên nó đi. Holmes tin rằng khả năng lưu trữ thông tin của trí óc là hữu hạn, và việc tiếp thu những thứ vô bổ sẽ làm giảm cơ hội học được những điều có ích.[94] Thế nhưng, những tình tiết ở vài câu chuyện sau đó lại trái với khẳng định kể trên. Trong Thung lũng kinh hoàng, Holmes nói, "Mọi tri thức đều hữu dụng với một thám tử",[95] và trong "Bờm sư tử", anh tự gọi mình là "một độc giả ăn tạp đi kèm trí nhớ kỳ lạ với những chuyện vặt vãnh".[96] Nhìn lại quá trình phát triển nhân vật vào năm 1912, Conan Doyle đã viết, "Trong phần đầu tiên, Cuộc điều tra màu đỏ, [Holmes] chỉ đơn thuần là một cỗ máy tính toán, nhưng tôi phải biến anh ấy dần trở thành một con người có học thức hơn như những gì tôi đã làm."[97] Holmes cũng là một nhà phân tích mật mã, anh từng nói với Watson, "Tôi khá quen thuộc các dạng mật mã, bản thân tôi cũng là tác giả của một chuyên khảo nho nhỏ về đề tài này, trong đó tôi đã phân tích một trăm sáu mươi loại mật mã khác nhau".[98] Holmes thể hiện kiến thức về tâm lý học trong "Vụ tai tiếng xứ Bohemia" khi tìm cách dụ Irene Adler tự để lộ nơi cất giấu bức ảnh, dựa trên tiền đề rằng một người phụ nữ sẽ lao vào cứu tài sản giá trị nhất của mình khỏi đám cháy.[99] Một ví dụ khác có trong "Viên thạch lựu xanh" khi Holmes đã lấy thông tin từ một người bán hàng bằng một vụ cá cược: "Nếu anh gặp một người có bộ râu quai nón cắt tỉa kiểu như thế với một tờ pink 'un thò ra khỏi túi áo thì đảm bảo là anh sẽ dễ dàng khai thác được hắn ta bằng một vụ đánh cược.... Tôi dám chắc cho dù có đặt một trăm bảng xuống trước mặt hắn thì hắn cũng không cung cấp đầy đủ thông tin bằng cái ý tưởng dụ cho hắn tin rằng hắn đang thắng tôi trong một vụ cá cược".

Maria Konnikova chỉ ra trong một cuộc phỏng vấn với D. J. Grothe là Holmes đã thực hành cái mà ngày nay người ta gọi là tỉnh thức, luôn tập trung vào chỉ một việc tại một thời điểm, và hầu như không bao giờ "đa nhiệm". Cô nói thêm rằng Holmes đi trước khoa học trong việc chứng minh phương pháp kể trên hữu ích như thế nào đối với não bộ.Holmes quan sát cách ăn mặc và thái độ của khách hàng cũng như nghi phạm, lưu ý các dấu tích trên da (như hình xăm), dấu vết (dấu mực, đất sét trên ủng,...), trạng thái cảm xúc, tình trạng thể chất, để suy ra nguồn gốc và lịch sử gần đây của họ. Anh cũng thường dựa vào phong cách, tình trạng quần áo và đồ dùng cá nhân để đánh giá đối tượng. Trong các câu chuyện, Holmes áp dụng các phương pháp quan sát của mình cho các vật dụng như gậy chống,[102] tẩu thuốc[103] và mũ.[104] Trong "Vụ tai tiếng xứ Bohemia", Holmes cho rằng gần đây Watson bị ướt và có "một cô hầu gái vô cùng vụng về, cẩu thả". Khi Watson hỏi làm sao Holmes biết được điều này, vị thám tử trả lời: Rất dễ dàng... đôi mắt mách bảo tôi rằng phần da trong của chiếc giày bên trái của anh, ngay chỗ ánh lửa chiếu vào, có sáu vết xước gần như song song. Rõ ràng chúng là do ai đó bất cẩn khi chà bùn khô quanh các cạnh bên trong giày gây ra. Như thế chứng tỏ anh vừa gặp thời tiết xấu vừa có một cô hầu gái chuyên rạch giày chủ ở Luân Đôn.

Trong truyện Sherlock Holmes đầu tiên, Cuộc điều tra màu đỏ, bác sĩ Watson đã so sánh Holmes với thám tử hư cấu C. Aguste Dupin của Edgar Allan Poe, người có cách thức điều tra tương tự. Đề cập tới một tình tiết trong "Án mạng trên phố Morgue" khi Dupin đọc được suy nghĩ của một người bạn mặc dù cả hai chỉ im lặng đi cùng nhau suốt mười lăm phút, Holmes nhận xét: "Hắn làm cái trò xâm nhập vào ý nghĩ của bạn bè bằng một lời bình luận đúng lúc... mánh khóe ấy quá là phô trương và nông cạn."[106] Thế nhưng, Holmes cũng thực hiện 'mánh khóe' tương tự với Watson trong "Hai lỗ tai người trong hộp các-tông"[107] và "Những hình nhân nhảy múa".[108] Các câu chuyện luôn gọi phương pháp điều tra trí tuệ của Sherlock Holmes là "diễn dịch" nhưng thực tế anh chủ yếu điều tra dựa vào lập luận hồi quy: suy ra lời giải thích cho các chi tiết đã quan sát.[109][110][111] "Từ một giọt nước", Holmes viết, "nhà logic học có thể suy luận ra cả Đại Tây Dương hay thác Niagra mà không cần phải nhìn hay nghe tận nơi."[112] Tuy nhiên, Holmes cũng áp dụng cả suy luận diễn dịch. Nguyên tắc tôn chỉ của vị thám tử như anh đề cập trong Dấu bộ tứ đó là: "Khi đã loại trừ hết những điều bất khả, thì điều gì còn lại, cho dù phi lý tới đâu, nhất định phải là sự thật."[113] Kiểu suy luận có lỗ hổng trên được gọi là ngụy biện Holmesian[114] hoặc ngụy biện Sherlock Holmes.[115] Bất chấp khả năng suy luận đáng nể của Holmes, Conan Doyle vẫn khắc họa Holmes là người có thể mắc sai lầm ở khoản này (đó là chủ đề chính trong "Khuôn mặt vàng vọt")Mặc dù Holmes nổi tiếng với khả năng suy luận, phương pháp điều tra của anh lại phụ thuộc nhiều vào việc thu thập chứng cứ vật lý. Nhiều kỹ thuật mà Holmes sử dụng trong các câu chuyện đều ở thời điểm chúng còn rất sơ khai.[117][118] Holmes rất giỏi phân tích bằng chứng dấu tích hoặc bằng chứng hữu hình, bao gồm cả các dấu vết ẩn (dấu chân, dấu móng tay, dấu giày và dấu lốp xe), để xác định những hành động đã diễn ra tại hiện trường.[119] Anh sử dụng tro thuốc hoặc tàn thuốc để nhận diện tội phạm,[120] phân tích chữ viết tay và bút tích,[121] so sánh thư đánh máy để vạch trần kẻ gian lận,[122] sử dụng dư lượng thuốc súng để bắt hai tên sát nhân,[122] và xem xét những mảnh thi thể nhỏ để phá hai vụ án mạng.[123] Vì phần lớn bằng chứng đều có kích thước nhỏ, Holmes thường sử dụng kính lúp ở hiện trường và kính hiển vi quang học ở căn hộ trên phố Baker của mình. Anh áp dụng hóa phân tích để phân tích tàn dư máu và độc chất học để xác định các loại độc dược. Phòng thí nghiệm tại gia của Holmes đã được đề cập trong "Bản hiệp ước hải quân".[124] Trong "Ngôi nhà trống không", nghiên cứu đạn đạo bằng cách thu hồi những viên đạn đã bắn rồi ghép thử với một vũ khí giết người tình nghi, trở thành một thủ tục thông thường của cảnh sát chỉ trong khoảng 15 năm sau khi câu chuyện được xuất bản.[125] Laura J. Snyder khi xem xét các phương pháp của Holmes trong bối cảnh ngành tội phạm học từ giữa đến cuối thế kỷ 19, đã chứng minh được rằng dù thỉnh thoảng đi trước những gì mà các cơ quan điều tra đương thời sử dụng, chúng vẫn dựa trên các phương pháp, kỹ thuật hiện có. Ví dụ, dấu vân tay được đề xuất là đặc điểm nhận diện vào thời của Conan Doyle, và trong khi Holmes sử dụng nó để giải quyết một vụ án trong "Gã chủ thầu vùng Norwood" (thường được cho là lấy bối cảnh năm 1895), thì câu chuyện được xuất bản vào năm 1903, hai năm sau khi Văn phòng vân tay Scotland Yard mở cửa.[118][126] Tuy nhiên, Holmes vẫn là người truyền cảm hứng cho các thế hệ nhà khoa học pháp y tương lai trong lối suy nghĩ khoa học và giàu tính phân tích.Holmes có năng khiếu về cả diễn xuất lẫn cải trang. Trong một số câu chuyện ("Dấu bộ tứ", "Chales Augustus Milverton", "Gã đàn ông méo miệng", "Ngôi nhà trống không" và "Vụ tai tiếng xứ Bohemia"), để tìm kiếm bằng chứng một cách bí mật, Holmes đã cải trang thuyết phục tới nỗi Watson không tài nào nhận ra. Ở những lần khác ("Thám tử hấp hối" và "Vụ tai tiếng xứ Bohemia"), Holmes giả vờ bị thương hoặc bệnh tật để buộc tội đối tượng. Trong "Vụ tai tiếng xứ Bohemia", Watson từng nói, "Sân khấu mất đi một diễn viên giỏi... khi Holmes trở thành một chuyên gia tội phạm."Mặc dù Holmes nổi tiếng với khả năng suy luận, phương pháp điều tra của anh lại phụ thuộc nhiều vào việc thu thập chứng cứ vật lý. Nhiều kỹ thuật mà Holmes sử dụng trong các câu chuyện đều ở thời điểm chúng còn rất sơ khai.

Holmes quan sát cách ăn mặc và thái độ của khách hàng cũng như nghi phạm, lưu ý các dấu tích trên da (như hình xăm), dấu vết (dấu mực, đất sét trên ủng,...), trạng thái cảm xúc, tình trạng thể chất, để suy ra nguồn gốc và lịch sử gần đây của họ. Anh cũng thường dựa vào phong cách, tình trạng quần áo và đồ dùng cá nhân để đánh giá đối tượng. Trong các câu chuyện, Holmes áp dụng các phương pháp quan sát của mình cho các vật dụng như gậy chống,[102] tẩu thuốc[103] và mũ.[104] Trong "Vụ tai tiếng xứ Bohemia", Holmes cho rằng gần đây Watson bị ướt và có "một cô hầu gái vô cùng vụng về, cẩu thả". Khi Watson hỏi làm sao Holmes biết được điều này, vị thám tử trả lời: Rất dễ dàng... đôi mắt mách bảo tôi rằng phần da trong của chiếc giày bên trái của anh, ngay chỗ ánh lửa chiếu vào, có sáu vết xước gần như song song. Rõ ràng chúng là do ai đó bất cẩn khi chà bùn khô quanh các cạnh bên trong giày gây ra. Như thế chứng tỏ anh vừa gặp thời tiết xấu vừa có một cô hầu gái chuyên rạch giày chủ ở Luân Đôn.