Chúng ta đều biết rằng cốt truyện là một trong ba yếu tố quan trọng của tiểu thuyết, và cách mà tác giả sắp xếp tổng thể cốt truyện chính là cấu trúc của tiểu thuyết.
Dù là tiểu thuyết phương Tây, tiểu thuyết cổ điển phương Đông, hay tiểu thuyết hiện đại, hầu hết đều tuân theo "cấu trúc hình sợi", tức là kết nối theo trình tự thời gian, trình tự nguyên nhân và kết quả của sự kiện, từng bước phát triển, cũng chính là cái mà chúng ta thường nói là khai đầu (hay gọi là phần mở đầu) – phát triển – đỉnh điểm – kết thúc (hay gọi là phần kết). Dựa trên điều này, chúng ta có thể tổng kết ra cấu trúc ba màn của việc sáng tạo câu chuyện.
Cấu trúc ba màn là phương thức tổ chức của tiểu thuyết hư cấu. Thuật ngữ "màn" cho thấy nó bắt nguồn từ lĩnh vực kịch nghệ. Nói chính xác hơn, thuật ngữ này có thể truy nguyên về nhà hát cổ đại Hy Lạp. Đây là một khung cảnh kể chuyện, giúp bạn đảm bảo có đủ tất cả các yếu tố cấu thành cần thiết cho một cấu trúc kể chuyện hoàn chỉnh. Bạn có thể đã nghe người khác nói rằng cấu trúc ba màn chính là "mở đầu, giữa và kết thúc". Cách nói này chỉ là một sự xấp xỉ thô sơ, nếu nhất thiết phải dùng ba từ để mô tả cấu trúc ba màn, tôi sẽ chọn là "giới thiệu, trọng tâm và nâng cao".
Trong cấu trúc ba màn, màn đầu tiên kết thúc bằng một sự kiện bất ngờ, chiếm khoảng 1/4 tổng số trang của cả cuốn tiểu thuyết. Màn thứ hai là sự đấu tranh, thể hiện cách nhân vật chính quyết định giữa việc vượt qua hoặc giữ lại những khuyết điểm của mình. Màn thứ ba trình bày cuộc đấu tranh giữa nhân vật chính và nhân vật phản diện, một bên chiến thắng. Trong khóa học này, chúng ta chia cấu trúc ba màn thành bốn phần, tức là chia màn thứ hai thành hai phần, mỗi phần chiếm 1/4 tổng số trang. Phương pháp này có nghĩa là trong phần đầu của màn thứ hai, nhân vật chính sẽ đối mặt với một xung đột, buộc anh ta phải lựa chọn giữa sự thoải mái mà những khuyết điểm mang lại và điều đúng đắn mà anh ta biết; phần thứ hai của màn thứ hai là cuộc đấu tranh giữa nhân vật chính và nhân vật phản diện.
Một câu chuyện xảy ra cần có một bối cảnh. Trước khi bước vào giảng giải về cấu trúc ba màn, chúng ta cũng cần hiểu một số yếu tố then chốt trong việc xây dựng bối cảnh câu chuyện.
Nguyên nhân: Đầu tiên là chỉ những sự kiện khiến nhân vật chính nuôi dưỡng hoặc chấp nhận những khuyết điểm của mình, xảy ra khi nhân vật chính bị cuốn vào một môi trường nào đó.
Môi trường ban đầu: Là môi trường mà nhân vật chính bị cuốn vào. Chiến tranh, lạm dụng, hôn nhân, ly hôn, góa phụ, danh tiếng, tiếng xấu...
Thách thức ban đầu: Nhân vật chính được yêu cầu hoặc bị buộc phải đối mặt với thách thức, dù có sẵn sàng hay không, anh ta cũng phải đối mặt.
Quyết định ban đầu và định vị ban đầu của bản thân: Là quyết định mà nhân vật chính đưa ra khi đối mặt với thách thức đầu tiên. Kết quả của quyết định, nhân vật chính sẽ định vị bản thân theo một cách nào đó, xác định mình là kẻ thất bại hay người chiến thắng.
Tình trạng cảm xúc ban đầu: Là tình trạng cảm xúc của nhân vật chính do quyết định và định vị ban đầu gây ra, như giận dữ, hận thù, sợ hãi, xấu hổ, v.v.
Khuyết điểm tính cách: Là biểu hiện công khai của tình trạng cảm xúc. Nhân vật chính sẽ giữ hận thù sâu trong lòng, để nó tiêu diệt mình sao? Hay, nhân vật chính sẽ bộc lộ cảm xúc, trở thành một kẻ khủng bố hoặc kẻ giết người? Hay chỉ đơn giản là trở thành một kẻ bị hận thù thúc đẩy, vì thành công mà không ngần ngại hy sinh người khác, ích kỷ và khó chịu?
Trong khóa học trước về "Làm thế nào để viết tốt mở đầu truyện?" --- chương 2 "Chuẩn bị cho sự thay đổi và không thay đổi của câu chuyện" đã có giải thích chi tiết, ở đây chúng ta sẽ không chiếm nhiều thời lượng, mà trực tiếp bước vào chủ đề của bài học này.
Mục đích của màn đầu tiên trong tiểu thuyết là mô tả và định nghĩa nhân vật chính của câu chuyện. Điều này có vẻ đơn giản (nếu bạn nghĩ viết một bản tóm tắt nhân vật trong chương đầu tiên là đã mô tả và định nghĩa nhân vật chính), nhưng thực sự muốn làm tốt thì có những khó khăn ——
Đầu tiên, điều này có nghĩa là bạn cần mô tả những khuyết điểm tính cách sâu rắn cản trở nhân vật chính hoàn thành mục tiêu của mình. Tại sao nhân vật chính cần có khuyết điểm? Một mặt, chúng ta biết rằng, trong cuộc sống thực, chúng ta đầy rẫy những điểm yếu; mặt khác, chỉ khi có khuyết điểm, mới có thể tạo ra khao khát, bạn không thể tìm thấy động lực và bước ngoặt cho câu chuyện từ một người hoàn hảo. Tuy nhiên, trong một cuốn tiểu thuyết từ 60 đến 100 chương, chúng ta không có thời gian để đối phó với một nhân vật chính có quá nhiều khuyết điểm, việc giải quyết hoặc ít nhất là chỉ ra hoặc phát hiện những khuyết điểm này cần thời gian đủ dài.
Vì thế, tác giả phải tập trung vào một khuyết điểm, ở khởi đầu câu chuyện, khuyết điểm này ảnh hưởng lớn nhất đến nhân vật chính và những người xung quanh họ. Khuyết điểm này có thể là sợ hãi, oán hận, chấp nhận số phận, phụ thuộc lẫn nhau, tham lam – bất cứ điều gì đủ nghiêm trọng để cản trở nhân vật chính, đủ cứng đầu để nhân vật chính khó khăn trong việc vượt qua, nhưng nó cũng phải từng là cách mà nhân vật chính đối phó với một chấn thương nào đó.
Dù bạn thể hiện nó như thế nào, màn đầu tiên chính là giới thiệu nhân vật chính và khuyết điểm của họ.
Ngoài khuyết điểm tính cách, màn đầu tiên còn cần phô diễn những điểm đáng giá của nhân vật chính, điều này có thể làm dịu đi khuyết điểm của họ, khiến nhân vật chính trở nên thú vị và/hoặc đáng yêu.
Trong phim "The Verdict", nhân vật chính Frank là một luật sư thất bại, nghèo đói, đã từ bỏ lòng tự trọng của mình và sống nhờ vào rượu. Khi Frank đang cố gắng đưa danh thiếp cho một bà góa vừa mất chồng, ông bị đuổi ra khỏi nhà tang lễ. Ông ngồi trên vỉa hè, bật dậy, sau đó, khi ông vỗ bụi trên người mình, ông làm một việc quan trọng: ông nhìn xung quanh một cách ngượng ngùng, xem có ai chứng kiến cảnh ông bị ném ra đường không. Điều này đủ để ông nhận ra mình cần tự cứu lấy mình – ông biết mình sa cơ như thế nào, nhưng vẫn cảm thấy xấu hổ vì điều đó. Đây là điểm đáng giá của nhân vật chính, khiến câu chuyện sau này trở nên có thể xảy ra, cũng như khiến khán giả tiếp tục ở lại rạp chiếu phim, theo dõi 'kẻ ngốc' này đến hồi kết của câu chuyện. Đừng bao giờ xem nhẹ tầm quan trọng của những điểm đáng giá của nhân vật chính. Không có những đặc điểm này, bạn sẽ mất đi khán giả ngay từ đầu, bởi họ không sẽ cổ vũ cho một nhân vật không thể cứu vãn.
Hãy nhớ rằng, môi trường câu chuyện có lợi là môi trường mà nhân vật chính phát hiện ra hoặc tạo ra, cho phép họ giữ lại khuyết điểm của mình.
Trong phim "Good Will Hunting", chúng ta thấy Will Hunting uống rượu với bạn bè trên đường phố ở South Boston, thấy anh làm công nhân vệ sinh tại Viện Công nghệ Massachusetts. Cả hai môi trường này đều phục vụ mục đích của Will: anh có thể làm kẻ ngốc trên phố, mặc dù thực tế anh thông minh hơn người thường; anh cũng có thể tiếp cận với giới tinh hoa của Viện Công nghệ Massachusetts. Trong cả hai môi trường, anh không cần phải vượt qua khuyết điểm của mình.
Một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của màn đầu tiên là truyền đạt động cơ và lập trường của nhân vật chính. Trong cuộc đấu tranh giữa nhân vật chính và nhân vật phản diện, một phần chính là xung đột giữa lập trường của họ. Lập trường của cả hai bên cần được biểu đạt rõ ràng. Họ có thể thể hiện lập trường qua ngôn ngữ, và tốt nhất là thông qua hành động.
Chẳng hạn, nhân vật chính của bạn tin rằng con người cần phải làm việc có trách nhiệm, trong khi nhân vật phản diện cho rằng trách nhiệm chỉ mang lại tổn thương mà không có lợi ích, tạo nên một xung đột cơ bản giữa hai nhân vật này. Xung đột này sẽ tăng cường độ sâu của câu chuyện một cách tổng thể.
Tất nhiên, bạn cũng có thể tạo ra tình huống mà nhân vật chính và nhân vật phản diện có mục tiêu động cơ giống nhau, nhưng cách họ thể hiện lập trường động cơ lại khác nhau. Ví dụ, nhân vật chính của bạn có thể là một cảnh sát, dùng pháp luật làm chuẩn mực để bảo vệ công lý. Mặt khác, nhân vật phản diện có thể là một kẻ khủng bố, cũng vì bảo vệ công lý, anh ta cố gắng phá hủy chính phủ và pháp luật mà anh ta xem là thối nát và bất công.
Màn đầu tiên cũng nên giới thiệu nhân vật phản diện, và có thể là đồng minh của nhân vật chính. (Đôi khi, đồng minh của nhân vật chính xuất hiện ở đầu màn thứ hai, ngay sau sự kiện chuyển mình.) Sự xuất hiện của nhân vật phản diện thường không muộn hơn sự kiện chuyển mình, bởi vì chính nhân vật phản diện đã gây ra sự kiện chuyển mình đó.
Không có quy định cứng nhắc về thời điểm bạn giới thiệu nhân vật phản diện và đồng minh, chỉ là tốt nhất nên giới thiệu họ trong khoảng 1/4 đầu của tổng số trang.
Một điều cần nhớ là, trong một bộ phim, chỉ có ba nhân vật thực sự cần thiết - nhân vật chính, đồng minh của nhân vật chính và nhân vật phản diện. Đôi khi cùng một người vừa là đồng minh vừa là nhân vật phản diện, nhưng cần phải làm rõ vai trò của họ. Đồng minh của nhân vật chính ở bên nhân vật chính nhiều nhất, đặc biệt trong màn thứ hai. Đồng minh của nhân vật chính giúp đỡ nhân vật chính vượt qua khuyết điểm tính cách của mình một cách trực tiếp hoặc gián tiếp.
Khi kết thúc màn đầu tiên, một sự kiện thường xuyên bị nhân vật phản diện kích hoạt sẽ xảy ra. Sự kiện này là một mối đe dọa, một thách thức, và/hoặc là một cơ hội. Thách thức nên như sau: trừ khi nhân vật chính vượt qua khuyết điểm tính cách của mình, anh ta không thể thành công đối phó với thách thức đó. Thách thức này cũng phải hấp dẫn, khó cưỡng lại đến mức nhân vật chính chỉ có thể đối mặt với nó bằng cách chấp nhận rủi ro.
Đôi khi, nhân vật chính chấp nhận thách thức nhưng vẫn thất bại, tuy nhiên, ở một khía cạnh nào đó, anh ta đã thắng, bởi vì anh ta thắng ngay khi chấp nhận thách thức, bất kể kết quả như thế nào.
Nhân vật chính thường cố gắng đáp trả thách thức mà không từ bỏ khuyết điểm tính cách của mình. Hãy nhớ rằng, đối với nhân vật chính, khuyết điểm của anh ta là cách duy nhất để tồn tại, đó là lá chắn của anh ta. Tuy nhiên, dù nhân vật chính coi trọng khuyết điểm của mình đến đâu, cuối cùng anh ta phải từ bỏ hoặc vượt qua khuyết điểm đó, nếu không anh ta sẽ không thể thành công đối mặt với điểm chuyển mình của cuộc đời. Nhân vật chính cố gắng giữ khuyết điểm của mình bởi vì anh ta không coi đó là khuyết điểm, mà xem như một cơ chế phòng vệ. Do đó, anh ta sẽ giữ nó càng lâu càng tốt, ngay cả khi anh ta muốn tận dụng từ sự kiện chuyển mình của cuộc đời.
Hãy giả sử nhân vật chính bị một thành viên trong gia đình lạm dụng khi còn nhỏ. Khi đó, nhân vật chính quá nhỏ để thoát khỏi lạm dụng về mặt thể chất, nên anh ta đã trốn tránh về mặt tinh thần, trở nên lẻ loi và im lặng. Sau này, khi trưởng thành, nhân vật chính có thể vẫn rất lẻ loi, bởi đó là cách anh ta học được để đối phó với cuộc sống và những thăng trầm. Dù chúng ta, như những người quan sát, có thể nhận thấy sự cô đơn làm tổn thương nhân vật chính, nhưng anh ta coi nó như một cơ chế phòng vệ và không muốn từ bỏ.
Khuyết điểm của nhân vật chính là cách anh ta đối phó với cuộc sống, đó là cách anh ta tồn tại.
Trong "Million Dollar Baby", biên kịch Paul Haggis đã nhanh chóng hoàn thành các công việc trong màn đầu tiên.
● Nhân vật chính và khuyết điểm & Đồng minh của nhân vật chính: Nhân vật chính Frankie và đồng minh của anh, Scrap, được giới thiệu ngay lập tức. Frankie xuất hiện, xử lý vết thương của võ sĩ quyền anh Big Willie sau trận đấu. Scrap được giới thiệu thông qua lời kể, là người kể chuyện của câu chuyện. Khi Frankie chửi mắng, coi thường người khác, chúng ta thấy được sự nóng giận và thất bại của anh trong việc xử lý mối quan hệ với người khác.
● Điểm đáng giá của nhân vật chính: Sau trận đấu, Frankie nói với võ sĩ Big Willie của mình rằng anh đã từ chối một trận đấu vô địch quyền anh thay mặt Willie. Rõ ràng, anh lo lắng cho võ sĩ của mình không bị thương, chúng ta thấy được phẩm chất tốt làm dịu đi khuyết điểm, khiến người đàn ông cứng rắn này xứng đáng được chúng ta tìm hiểu.
● Môi trường câu chuyện có lợi: Thế giới quyền anh, nơi mà nỗi sợ hãi về mối quan hệ thân mật của Frankie được chấp nhận, thậm chí có thể được khích lệ.
● Nhân vật phản diện: Maggie, được giới thiệu khi cô yêu cầu Frankie huấn luyện mình. Frankie một cách thô bạo, hay nói chính xác hơn là thô lỗ, nói với cô rằng anh không huấn luyện "cô gái", lúc này chúng ta lại thấy khuyết điểm của Frankie. Đến lúc này, chúng ta thấy khuyết điểm đã được thể hiện hai lần, do đó chúng ta vô thức cảm nhận được sự sâu đậm của nó. Frankie nói, "Cô gái à, chỉ mạnh mẽ thôi là không đủ." Lời nói này cũng thể hiện chủ đề của bộ phim. Chúng ta sau này sẽ thấy, bởi vì dù Frankie mạnh mẽ, nhưng đó vẫn chưa đủ.
● Sự kiện chuyển mình của cuộc đời: Được kích hoạt bởi nhân vật phản diện Maggie, cuối cùng cô đã buộc Frankie phải huấn luyện mình, điều này xảy ra khoảng cuối màn đầu tiên của câu chuyện. Frankie đối mặt với sự lựa chọn, một bên là nỗi sợ hãi về sự thân mật, một bên là cơ hội chia sẻ cuộc sống của mình với người phụ nữ trẻ xuất sắc, người cùng chia sẻ nỗi đau với anh.
