2. Cấu trúc hình ảnh
Trong việc miêu tả hình ảnh, việc kích hoạt cảm giác chỉ là cơ chế hướng dẫn để tiến vào bối cảnh của tiểu thuyết bằng các giác quan cơ thể. Nhiệm vụ tiếp theo là làm thế nào để bối cảnh của tiểu thuyết mang hình ảnh cảm giác. Do đó, tác giả cần như họa sĩ, nhà thiết kế sân khấu và nhiếp ảnh gia, sử dụng phong cách cấu trúc hình ảnh để miêu tả bối cảnh trong tiểu thuyết.
2.1. Từ đối tượng miêu tả, chia thành hình ảnh tĩnh và hình ảnh động
Tác giả kết hợp các đối tượng tĩnh và động, khiến bối cảnh hoặc cảnh vật trong tiểu thuyết hiện lên như một cấu trúc hình ảnh có lớp hoặc nhịp điệu. Ví dụ:
Thị trấn nằm bên bờ sông, tựa vào lưng núi, với một bên giáp núi, tường thành uốn lượn như con rắn, bám theo triền núi. Một bên là mặt nước, phía ngoài tường thành có bến tàu, nơi thuyền nhỏ neo đậu. Thuyền xuôi chở dầu thông, muối xanh, nhuộm màu từ cây ngũ bàng tử. Thuyền ngược mang bông, sợi bông và vải, cùng các mặt hàng và hải sản khác. Một con phố ven sông kết nối các bến tàu, với nhà cửa xây nửa trên bờ, nửa dưới nước, do không gian eo hẹp, mỗi ngôi nhà đều xây dựng phần sàn nhô ra...
Tác giả vẽ nên bức tranh kỳ diệu của một thị trấn biên giới. Thị trấn nằm bên sông, phía sau núi có một tường thành dài, phía ngoài tường thành bên nước có bến tàu, neo đậu thuyền nhỏ. Một con phố sông nối các bến tàu, phố có những ngôi nhà sàn, một nửa trên cạn, một nửa trên nước. Tuy nhiên, trong bức tranh tĩnh, tác giả cũng miêu tả một số hình ảnh động, như những con thuyền chở hàng hóa di chuyển trên sông, thuyền xuôi chở dầu thông, muối xanh, nhuộm màu của ngũ bàng tử; thuyền ngược thì chở bông, sợi bông cùng vải, hàng hóa và hải sản. Do đó, tác giả khởi đầu bằng hình ảnh tĩnh để phác thảo đường nét của thị trấn biên giới, nhưng trong miêu tả sông lại đưa vào yếu tố hình ảnh động, những con thuyền chở hàng hóa qua lại, từ đó tạo nên cấu trúc hình ảnh kết hợp tĩnh và động dưới sự chủ đạo của cảnh tĩnh.
2.2. Từ điều khiển góc nhìn, chia thành miêu tả xa gần và cao thấp
Tác giả miêu tả vị trí xa gần và cao thấp của các vật thể trong bối cảnh tiểu thuyết, và thông qua sự chuyển động xa gần và cao thấp, tạo ra cấu trúc hình ảnh lên xuống trong không gian và thời gian. Ví dụ:
Có một con suối nhỏ, bên bờ suối là một ngôi tháp màu trắng. Dưới chân tháp, có một gia đình sống biệt lập. Trong gia đình chỉ có một người già, một cô gái và một con chó màu vàng. Suối chảy uốn lượn theo triền núi, sau khoảng ba dặm thì đổ vào một con sông lớn. Nếu ai muốn qua suối, vượt qua ngọn núi, chỉ cần đi thêm một dặm là đến thành phố. Con suối chảy êm đềm, con đường mòn trên núi thì gập ghềnh, nên tùy vào khoảng cách mà có sự khác biệt nhỏ. Con suối rộng khoảng hai mươi trượng, đáy sông đầy đá lớn. Mặc dù dòng nước lặng lẽ nhưng sâu đến nỗi không thể chạm đáy với một cọc, nước trong suốt đến mức có thể thấy rõ cá đang bơi lội...
Tác giả bắt đầu từ cảnh xa với một con suối nhỏ, một ngôi tháp trắng, một gia đình. Sau đó, từ góc nhìn nhìn từ trên cao mô tả địa hình xung quanh thành phố, từ hướng dòng suối chảy và hướng đi của đường núi, đến hình dạng của dòng suối và con đường. Tiếp theo kéo góc nhìn từ trên cao xuống bên bờ suối, sử dụng góc cận cảnh để miêu tả chiều rộng mặt suối, vật liệu đáy sông, dòng chảy, độ sâu, chất lượng nước, cũng như cá bơi trong nước. Do đó, cấu trúc hình ảnh của toàn bộ bức tranh là từ xa đến gần về khoảng cách nhìn, và từ cao đến thấp về điều khiển góc nhìn.
2.3. Từ cấu trúc hình ảnh, chia thành màu sắc đen trắng, tông màu lạnh ấm và ảo ảnh ánh sáng
Tác giả sử dụng yếu tố màu sắc hoặc tông màu để miêu tả bối cảnh hoặc cảnh vật trong tiểu thuyết, như màu sắc đen trắng, tông màu lạnh ấm, ảo ảnh ánh sáng, v.v., hướng dẫn người đọc cảm nhận và trải nghiệm ý nghĩa kể chuyện đằng sau hình ảnh.
2.3.1 Màu sắc đen trắng
Tác giả thông qua sự phối hợp màu sắc đen trắng để thực hiện kỹ thuật kể chuyện trong tiểu thuyết, giúp người đọc cảm nhận được ý nghĩa kể chuyện nằm ngoài hình ảnh. Ví dụ:
Nhìn qua cửa sổ kính, trong đám mây đen mờ mờ ảo ảo có một mặt trăng, một nửa đen, một nửa trắng, giống như một khuôn mặt quỷ dữ trong một vở kịch. Chút ít, chút ít, mặt trăng từ từ ló ra khỏi mây, ánh sáng sáng ngời dưới đám mây đen, như đôi mắt dưới lớp mặt nạ. Bầu trời là màu xanh đậm của hố sâu vô tận.
Tác giả miêu tả mặt trăng dưới đám mây như một chiếc mặt nạ đen trắng và đôi mắt nhìn trộm, sử dụng phép ẩn dụ trong miêu tả bối cảnh để vẽ nên hình ảnh nhân vật.
2.3.2 Tông màu lạnh ấm
Tác giả sử dụng sự kết hợp tông màu lạnh ấm để thêm vào hình ảnh cảm xúc hoặc ý nghĩa. Ví dụ:
Lúc này, trong đầu tôi bỗng nhiên hiện lên một bức tranh kỳ diệu: Trên bầu trời xanh thẫm treo một vầng trăng vàng tròn, phía dưới là bãi cát bên biển, trồng đầy dưa hấu xanh mát vô tận, giữa đó có một cậu bé mười một, mười hai tuổi, cổ đeo vòng bạc, tay cầm một chiếc chĩa thép, đâm mạnh vào một con chó sói đang chạy trốn, nhưng con chó sói lại vòng qua háng cậu bé và thoát đi.
Tác giả sử dụng sự kết hợp của màu xanh, xanh lá cây lạnh và màu vàng ấm để tạo ra một bức tranh cổ tích: trên cao là bầu trời xanh thẫm và một vầng trăng vàng tròn, phía dưới là bãi cát bên biển và dưa hấu xanh mát vô tận, một cậu bé mười một, mười hai tuổi, cổ đeo vòng bạc, tay cầm một chiếc chĩa thép, săn lùng trong vườn dưa hấu, đột nhiên, cậu ta đâm mạnh vào một con chó sói, nhưng con chó sói lại chạy qua háng cậu bé và thoát thoát đi. Đáng chú ý, trong bức tranh này về bãi biển cát, tác giả đã in dấu ký ức tươi đẹp của nhân vật "tôi" về người bạn thời thơ ấu trong không gian địa phương đặc thù: cậu bé cổ đeo vòng bạc, tay cầm một chiếc chĩa thép, trong một vườn dưa hấu xanh mát rộng lớn, đuổi theo những con chó sói ăn trộm dưa hấu.
2.3.3 Ảo ảnh ánh sáng
Tác giả kết hợp ánh sáng và bóng tối trong bối cảnh tiểu thuyết, tạo ra hình ảnh huyền bí hoặc bí ẩn. Ví dụ:
Ở góc trên của cửa sổ kính, mờ mờ ảo ảo phản chiếu bóng dáng thu nhỏ của một cảnh sát tuần tra trong con hẻm, lướt qua với dáng vẻ uyển chuyển, một chiếc xe ngựa lặng lẽ lướt qua trên người cảnh sát. Một đứa trẻ nhét áo choàng vào quần, đá bóng và chạy ra khỏi viền cửa sổ. Một người đưa thư màu xanh lá cây cưỡi xe đạp, in lên người cảnh sát, vút qua như khói. Tất cả đều là ma quỷ, những hồn ma của nhiều năm trước, những hồn ma chưa được tái sinh của nhiều năm sau… Cái gì là thật, cái gì là giả?
Tác giả sử dụng phương pháp cấu trúc ánh sáng và bóng tối để kể về cảnh người phụ nữ chính nhìn chằm chằm ra ngoài cửa sổ khi người đàn ông chính rời đi: cửa sổ phản chiếu bóng dáng của cảnh sát tuần tra dưới con hẻm; chiếc xe ngựa lướt qua bóng của cảnh sát; đứa trẻ đá bóng; người đưa thư cưỡi xe đạp đi qua, v.v. Đáng chú ý, tác giả đã sử dụng cảnh tượng biến ảo của ánh sáng và bóng tối qua mắt nhân vật chính để phản ánh tâm trạng hoảng hốt của người phụ nữ, vì cô ấy chứng kiến mối quan hệ ngoại tình giữa mình và người đàn ông chính kết thúc.
